1. Lịch sử hình thành
Ba Cụm Bắc là một đơn vị hành chính của huyện Khánh Sơn, là của ngõ đầu tiên đi vào huyện Khánh Sơn từ tỉnh lộ 9 thị xã Cam Ranh đi huyện Khánh Sơn. Do cấu tạo địa hình che chắn bỡi các dãy núi cao và các đồi thấp tạo ra nhiều sông suối đem phù sa bồi đắp các vùng trũng thấp, đất đai phì nhiêu, cây cối tươi xanh quanh năm. Ba Cụm Bắc là điểm khởi đầu của vùng cao, có mối quan hệ đặc biệt với vùng giữa và vùng thấp trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược.
Từ năm 1939 đến 1945 thực dân Pháp tước đoạt đất đai của đồng bào Raglai cùng với chính sách sưu cao, thuế nặng, bắt phu, bắt lính khiến bà con Raglai phải thay đổi chỗ ở nhiều lần và hình thành 3 cụm dân mà người Raglai thường gọi là Cầu Lục, Tà Rục - Vũng gió, xứ dầu Ô Kha (Gulùc, Tavùc – Varàq, Truãi Ugha). Sau cách mạng Tháng Tám năm 1945, chính quyền cách mạng thiết lập chính quyền nhân dân ở vùng giữa và vùng cao gọi là “Ban đại diện thượng du” của huyện để chăm lo các mặt công tác ở vùng đồng bào dân tộc. Ban đại diện đóng ở Suối Môn (Đồng Lác). Ban đại diện Việt Minh phân công các phó ban phụ trách từng khu vực, Ông Cau Điềm, Cau Xía phụ trách Ba Cụm Tô Hạp. Địa danh Ba Cụm tên gọi của ba cụm dân Cầu Lục, Tà Rục – Vũng Gió, xứ dầu Ogha, phát sinh từ đó
Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất đất nước, đến tháng 11/1975 Hội đồng Chính phủ ra Quyết định hợp nhất hai tỉnh Khánh Hòa và Phú Yên thành tỉnh Phú Khánh, nhập 2 xã Sơn Thành và Sơn Lâm vào huyện Khánh Sơn. Lúc bấy giờ huyện Khánh Sơn có 4 xã: xã Ba Cụm, xã Trung Hạp, xã Sơn Bình và xã Thành Sơn (sát nhập 2 xã Sơn Thành và Sơn Lâm).
Ngày 10/03/1977, Hội đồng Chính phủ Ra quyết định số 49 –CP hợp nhất huyện Cam Ranh và Khánh Sơn thành huyện Cam Ranh; lúc bấy giờ các xã khu vực Khánh Sơn vẫn giữ nguyên thành khu vực miền núi của huyện Cam Ranh. đến năm 1986 tách huyện và tách xã Ba Cụm thành xã Ba Cụm Bắc và xã Ba Cụm Nam cho đến ngày nay. Sau bao biến cố lịch sử xã Ba Cụm Bắc chính thức ra đời, là cửa ngõ quan trọng giao lưu với đồng bằng.
Hiện nay, Ba Cụm Bắc có 04 thôn (Dốc Trầu, Suối Đá, Tha Mang, A Thi). Xã cách trung tâm huyện Khánh Sơn khoảng 7km hướng về phía Đông. Địa giới hành chính như sau: Phía Bắc giáp huyện Cam Lâm và xã Sơn Trung; Phía Nam giáp xã Ba Cụm Nam; Phía Đông giáp thành phố Cam Ranh và huyện Cam Lâm; Phía Tây giáp thị trấn Tô Hạp và xã Sơn Trung
Bản đồ địa giới hành chính xã Ba Cụm Bắc (Khánh Sơn)
2. Điều kiện tự nhiên
Ba Cụm Bắc có địa bàn rừng núi rộng, phức tạp, chia thành 3 dạng địa hình cơ bản:
- Địa hình thung lũng bằng thấp: Do các dãy núi bao bọc tạo ra các dải thung lũng hẹp, bị chia cắt bởi hệ thống sông suối dày đặc. Đất đai ở đây được hình thành chủ yếu do quá trình bồi tụ các sản phẩm xói mòn từ các dãy núi xuống có độ phì khá, thích hợp cho sản xuất nông nghiệp.
- Địa hình đồi, núi thấp: Độ cao từ 400m-600m, phân bố nối tiếp các dãy núi cao. Diện tích 1.385ha, chiếm 36,65% diện tích tự nhiên của xã.
- Địa hình đồi núi cao: Là các dãy núi cao dốc, có độ cao trên 600m, bao bọc toàn bộ phía Nam và phía Bắc của xã, diện tích 2.019ha, chiếm 53,43% diện tích tự nhiên của xã.
Khí hậu: Theo phân vùng khí hậu tỉnh Khánh Hoà thì xã Ba Cụm Bắc nằm trong tiểu vùng III có đặc điểm:
- Nhiệt độ trung bình năm 23,6oc.
- Lượng mưa phân bố không đều,tập trung chủ yếu vào các tháng mùa mưa từ tháng 6 đến tháng 12. Lượng mưa trung bình nhiều năm trên 1.600mm; Trong đó phổ biến từ 1.600 – 2.200mm, tháng có lượng mưa ít nhất là tháng có lượng mưa cao nhất là tháng 10,tháng 11;
- Độ ẩm không khí: Trung bình hàng năm cao 89%; Lượng bốc hơi: trung bình năm 815mm, tập trung vào các tháng mùa khô 2,3,4,5;
- Gió: Hướng gió chủ yếu là gió Đông Nam, gió Nam
Thủy văn: Trên địa bàn xã Ba Cụm Bắc có suối Đá có nguồn nước phong phú quanh năm, chảy theo hướng Đông Tây và đổ xuống sông Tô Hạp.